door Marjolein en Henriëtte 24 jan 2024
interview met Dimitri van Dam van
Waterschap Vallei en Veluwe
Hoogwater in het Valleikanaal 3 januari 2024
In de Kerstvakantie stond het
water op diverse plaatsen hoog in Amersfoort. Zo was o.a. het Valleikanaal
buiten zijn oevers getreden. Dit was voor ons aanleiding om contact te zoeken
met Waterschap Vallei en Veluwe. We hebben Dimitri van Dam geïnterviewd op een
aantal locaties in Amersfoort die een rol hebben in het beheersen van water.
Ook in het Waterwingebied, waar dit slootje in de zomer
droog staat, was dit slootje buiten zijn oevers getreden.
Hoog water in Amersfoort: waar kwam al dat
water vandaan?
1.
Het had hier veel geregend.
2.
Het had ook veel geregend in de Gelderse Vallei
en de watergangen voeren het water af via het Valleikanaal.
3.
Al dat water moet via de Eem naar de Randmeren.
Maar er stond een harde noord-westen wind. Het water in de Eem had tegenwind.
Hierdoor werd het afvoeren van het water door de Eem bemoeilijkt. Het water uit
het Randmeer werd de Eem ingeduwd terwijl de Eem zijn water juist kwijt wilde.
De combinatie van veel regen en
tegenwind in de Eem zorgde voor veel water in Amersfoort.
Amersfoort is de flessenhals van de Gelderse Vallei.
De hele Gelderse Vallei voert
zijn water af naar het noorden. Zelf Wageningen dat aan de Nederrijn ligt,
voert zijn water af naar de Gelderse Vallei en niet naar de Nederrijn.
Wanneer en waarom is het Valleikanaal gemaakt?
In 1932 werd de Zuiderzee afgesloten.
Daardoor kon het waterpeil in het IJsselmeer constant gehouden worden zodat de
Eem altijd zijn water kon afvoeren. En daardoor kon de afvoer van het water in
de Gelderse Vallei verbeterd worden. Want elke winter liepen de weilanden in Hamersveld
en Asschat onder water. Ook had Amersfoort last van hoog water als de noord-westen
wind het water uit de Zuiderzee de Eem in blies.
Doel van het Valleikanaal was de
waterafvoer verbeteren. Ook werd het kanaal onderdeel van de Valleistelling,
nieuwe naam voor de Grebbelinie. Maar door de komst van vliegtuigen verdween
deze functie al snel en de Valleistelling werd in 1951 opgeheven.
Het Valleikanaal werd aangelegd in
de periode 1935-1941 in het kader van de werkverschaffing. NSB-leider Anton A.
Mussert heeft, als ingenieur bij provinciale Waterstaat Utrecht, aan het
ontwerp van het Valleikanaal gewerkt.
Foto van internet
Het kanaal loopt van de Nederrijn
bij Rhenen tot de Eem bij Amersfoort. Bij het aanleggen van het kanaal gebruikte
men delen van bestaande riviertjes. Ook bestonden er al stukken kanaal die ze op
elkaar aansloten. Alleen op sommige plekken moesten nieuwe stukken kanaal
gegraven worden. Al die riviertjes komen voortaan uit in het Valleikanaal dat
het water veel sneller kan afvoeren. En het water gaat voortaan om de oude
binnenstad heen ipv er door heen. Het Valleikanaal is voor de waterafvoer dus
erg belangrijk in de Gelderse Vallei.
Kan Amersfoort overstromen?
Op 5 maart 1855 was er een grote
overstroming in de Gelderse Vallei. Het water kwam tot in Amersfoort. Dit kwam
door een dijkdoorbraak. Er was kruiend ijs in de Nederrijn waardoor het water
geblokkeerd werd. De Grebbedijk ten oosten van Rhenen brak door en het water
liep de Gelderse Vallei in.
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/watersnood-van-1855-in-de-gelderse-vallei
https://nl.wikipedia.org/wiki/Watersnood_van_1855
Is er wel genoeg water om een hele Gelderse
Vallei onder water te zetten?
Dit wordt duidelijk door een paar
getalletjes:
-
Op de foto van het hoge water in het Valleikanaal
hierboven kwam ongeveer 70 m3 water per seconde langs. (Er zit een
debietmeter onder de spoorbrug in het Valleikanaal die de hoeveelheid
langsstromend water meet. Debiet = volume/tijd)
-
Bij de Rijn bij Lobith kwam op dat moment
ongeveer 12.000 m3 per seconde water langs.
Het water stond bij Lobith op dat
moment 14 meter boven NAP. Bij 13 meter boven NAP wordt de calamiteiten-organisatie
van het waterschap actief. Bij 15 meter boven NAP wordt begonnen met
dijkcontroles.
Hoe voorkomt het waterschap een overstroming
in Amersfoort?
1. Er zijn stuwen in
het Valleikanaal. Die zijn nu
geautomatiseerd. De software regelt hoe hoog de stuw staat. Hoe meer water hoe
lager de stuw zodat het water beter weg kan stromen. Op een gegeven moment in
de Kerstvakantie lag de stuw bij de Balladelaan helemaal plat op de bodem. Maar
door de tegenwind stroomde er zelfs water van de Eem het Valleikanaal in.
Stuw aan de Balladelaan 24 januari 2024. In het midden zit
een trap. Daar onder water zit een trap voor de vissen.
2. Er wordt gepompt. Ten noorden van Schothorst ligt het land lager dan
de Eem. Daar heeft de afvoer van het water hulp nodig. Het water stroomt naar
de Eem via sloten en kanaaltjes. Maar bij de Eem aangekomen moet het omhoog gepompt
worden.
Gemaal Malesluis bij de
fietsbrug. Links de Eem en rechts het lagere kanaaltje Malewetering dat uit de stad
komt. Foto google streetview.
Gemaal Malesluis Eemzijde links en Maleweteringzijde rechts
-
Het water van Hoogland, Kattenbroek en Zielhorst
gaat via de Male-wetering naar het gemaal Malesluis waar het de Eem in gepompt
wordt.
-
Het water uit Nieuwland wordt door gemaal
Zeldert aan het Zuiderend de Eem in gepompt. Het zijn geautomatiseerde gemalen.
Bij het gemaal Zeldert staat het oude stoomgemaalhuisje er nog.
-
Het water uit Vathorst wordt afgevoerd via de
Laak die in het Nijkerkernauw uitkomt. Vroeger
werd de Laak gebruikt om het water uit het veengebied af te voeren zodat er
turf gestoken kon worden.
-
Schothorst is een apart geval. Het ligt hoger
dan de Eem behalve als het erg hoog water is in de Eem. Daarom heeft Schothorst
een stuw en een gemaal genaamd de Schans aan het begin van de Maatweg. Bij
normale omstandigheden loopt het water over de stuw. Als de Eem hoog staat gaat
de klep van de stuw omhoog en wordt het water uit Schothorst de Eem opgepompt.
Gemaal de Schans aan het begin van de Maatweg.
3. Er wordt continu gemeten. Het waterschap heeft een kaart met hoe hoog het
water staat. Op hun website staat de kaart met de actuele standen. De kleur van
de stippen geeft de hoogte aan.
Kaart met de actuele waterstanden
op 24 januari 2024. De pijl wijst naar de stuw van de Balladelaan op dezelfde
dag als de foto hierboven.
https://valleienveluwe.maps.arcgis.com/apps/MapSeries/index.html?appid=4a96cb3f9a0345588f0e667781884e76
4. Waterkering. Amersfoort heeft een echte waterkering. Het water
van de Eem kon bij hoog water het noord west puntje van de Koppel zo de wijk
instromen. Om dat tegen te houden is er een muurtje gebouwd.
Rechts en in de verte het muurtje dat het water moet
tegenhouden.
Aan de overkant van de Eem, hier rechts op de foto, is geen
waterkering en ook geen dijk. Daar is het land gewoon hoger dus zijn er geen
maatregelen nodig.
Het muurtje, de waterkering, moet gesloten zijn anders
werkt het niet. Om over het muurtje te komen is er een trappetje gemaakt.
Dimitri bij het trappetje over de waterkering 24 januari
2024
5. Maatregelen regen
regenbuien.
a.
Er worden wadi’s in woonwijken gemaakt. Verlaagde
plekken waar het water in kan stromen.
b.
Rioolwater en regenwater scheiden.
Op veel plekken in Amersfoort is een gescheiden rioolstelsel aangelegd zodat
rioolwater en regenwater niet gemengd bij de rioolwaterzuivering aankomen.
Hierdoor wordt alleen rioolwater afgevoerd naar de rioolwaterzuivering en wordt
regenwater afgevoerd naar het oppervlaktewater in de wijk zelf.
Momenteel wordt het gescheiden rioolstelsel in Hoogland
aangelegd. In de binnenstad is dit helaas door de bebouwing niet mogelijk.
Een echte wadi tussen de
MarieVierdagstraat en de Jaap Edenstraat in Nieuwland zuid. Rechts een put, een
zgn slokop. Iets verderop een schuif. Tekening met uitleg zie https://amersfoortrainproof.nl/aan-de-slag-in-je-buurt/maatregelen-buurt/wadis
Tot slot
Dimitri heeft een mooie
uitspraak: “Laat de druppel waar hij valt”. Maar zover is het nog niet. Dan
moeten er overal in de Gelderse Vallei maatregelen genomen worden om het water
op de plek te houden waar het valt. Goed voor perioden van droogte. Maar dat is
een ander verhaal.
Meer informatie
https://www.vallei-veluwe.nl/wat-doet-waterschap/
https://amersfoortrainproof.nl/
https://www.vallei-veluwe.nl/